W jaki sposób współczesna nauka próbuje zrozumieć sztukę

Anna Burkiewicz

Tekst ukazał się w katalogu ROZWÓJ w roku 2013.

Z perspektywy nauki sztuka stanowi unikalną działalność człowieka angażującą jego zdolność do symbolicznego oraz abstrakcyjnego poznania świata. Współczesne poglądy w obszarze psychologii twórczości, korespondujące z najnowszymi trendami teorii ewolucji, podkreślają dwa podstawowe mechanizmy rozwoju: adaptacji i zróżnicowania, w którym ten ostatni związany jest z kreatywnością. Tendencja do przystosowania i zmienności ma charakter zindywidualizowany i dynamiczny u każdej jednostki ludzkiej (S. Popek, 2009). Psychologiczne koncepcje w obszarze percepcji sztuki rozwijały się równolegle do osiągnięć w tym obszarze wiedzy. /./

Koncepcja wystawy Rozwój. Marek Rogulski. TNS. 2013

Rozczarowujący dorobek tradycyjnej psychologii w dziedzinie sztuki - z jednej strony zainspirowane Freudem psychoanalityczne próby odgadnięcia nieświadomych motywów twórcy, z drugiej strony badania eksperymentalne sprawdzające się do analizy zależności miedzy bodźcem wizualnym a percepcją, zapoczątkował interdyscyplinarne poszukiwania w dziedzinie sztuki i osadzenie ich w szerszym kontekście (R. L. Solso, 1994). Przełomowe badania nad sztuką i doświadczeniem estetycznym są związane z psychologią i dziedzinami pokrewnymi opierającymi się na eksperymentalnych dowodach. Zaawansowane techniki obrazowania mózgu tworzące podstawy nauki zwanej neuroscience próbują wyjaśniać mechanizmy leżące u podstaw naszego wewnętrznego życia. Najnowsze badania w neurologii i neurobiologii otworzyły nową perspektywę w zrozumieniu zjawiska sztuki wizualnej. Neurobiolodzy podkreślają, że zdolności niezbędne do tworzenia i odbioru sztuki są wdrukowane w wyposażenie genetyczne, którego nie można sprowadzić do wielkości genomu czy też liczby genów ( J. P. Changeux, 2011 ).

ART READY. Schemat wystawy. Marek Rogulski. TNS. 2013

Pionierski obszar badań zapoczątkowany przez V.S. Ramachandrana i Semira Zekiego - neuroestetyka próbuje opisać teorię sztuki stosując badania obrazowania mózgu i konstruowanych na ich podstawie modeli umysłu. Pytania, na które próbuje odpowiedzieć neuroestetyka dotyczą natury umysłu twórczego, neurobiologicznych podstaw odbioru sztuki jak również wartości sztuki dla przetrwania gatunku ludzkiego. Naprzeciw tym badaniom wyszły koncepcje ewolucyjne podkreślające adaptacyjny (neuropoznawczy) rozwój i specjalizację ludzkiego mózgu oraz świadomości (J. Tooby, L. Cosmides. 2001).

Contemporary galaretka. Diagram - hipotetyczny schemat krystalizowania się pojęć i wyobrażeń o sztuce. Marek Rogulski. TNS. 2013

Psychologia ewolucyjna przywołuje argumenty przemawiające za nierozłączną obecnością sztuki na drodze ewolucji społecznej; sztuka jest i była obecna w każdej znanej kulturze, w tradycyjnych społeczeństwach jednostki lub grupy angażowały czas i wysiłek w tworzenie, człowiek od dziecięcego wieku jest predysponowany do odbioru sztuki i udziału w twórczej aktywności. ( A. Dulamea, M. Dulamea, 2011 ). W ewolucyjnym rozumieniu dzieła sztuki mogą być postrzegane jako elementy specyficznego dla człowieka systemu komunikacji niewerbalnej , odrębnego od języka . Komunikacja poprzez tworzenie mogła rozwinąć się wcześniej niż język i to nie ze względu na niewerbalny format, ale właśnie ze względu na wartość symboliczną, abstrakcyjną i komunikacyjną ( D. W. Zaidel, 2005 ). Prowadzone badania w obszarze neuroscience i psychologii ewolucyjnej przyczyniły się do stworzenia modelu umysłu twórczego: odbiór sztuki ma złożoną lokalizację neuronalną; prezentowanie sztuki i doświadczanie jej jest związane z biologiczną motywacją do przetrwania gatunku i reprodukcji; teoria ewolucyjna łączy symboliczny charakter sztuki z krytycznymi zmianami zachodzącymi w mózgu, wspierającymi złożoną komunikację społeczną (D.W. Zaidel, 2010) . Mimo zarzutów o zbyt redukcjonistyczne podejście w wyjaśnianiu ludzkiego zachowania, odwołujące się przede wszystkim do mechanizmów biologicznych (J. De Smedt, 2010), teorie neuroestetyki przedstawiają tworzenie i percepcję sztuki jak złożony proces poznawczy, zależny od wielu obszarów mózgu , które dzięki licznym połączeniom tworzą związane z bodźcami artystycznymi reprezentacje umysłowe. Analiza złożonego procesu odbioru sztuki nie może być jednak prowadzona w oderwaniu od kontekstu szybko zmieniającego się środowiska technologicznego. Zarówno w dziedzinie sztuki współczesnej jak i nauki obecne jest zjawisko interdyscyplinarnego przenikania się, co stanowi wyzwanie dla tworzenia nowych metod badawczych oraz nowych koncepcji sztuki. Naukowe rozumienie sztuki współczesnej wymaga więc znacznie szerszej metodologii niż te, które oferują nauki społeczne i biologiczne.

 

1•  Changeux J.P. The Neuroscience of Art: A Research Program for the Next Decade?

Mind, Brain, and Education 2011 5(1): 3-4

2•  Dulamea A., Dulamea M. The neurobiology of visual arts - implications in the neuroplasticity process Romanian Journal of Neurology 2011, 10(3):120-125

3. Funch B.S. The Psychology of Art Appreciation Copenhagen: Museum Tusculanum Press, University of Copenhagen 1997

4. Hagman G. The Artist's Mind: A Psychoanalytic Perspective on Creativity, Modern Art and Modern Artists Routlege New York 2010

5. Popek S.L . Psychologia twórczości plastycznej Impuls Kraków 2010

6. De Smedt Toward an Integrative Approach of Cognitive Neuroscientific and

Evolutionary Psychological Studies of Art Evolutionary Psychology 2010. 8(4): 695-719

 

7. Solso L.R. Cognition and the Visual Arts A Bradford Book. The MIT Press. Cambridge, Massachusetts. London, England 1994

8. Tooby J., Cosmides L. Does Beauty Build Adapted Minds? Toward an Evolutionary Theory of Aesthetics, Fiction, and the Arts SubStance 2001 Issue 94/95 30(1&2): 6-27

 

9. Zaidel D.W., Art and brain: insights from neuropsychology, biology

and evolution Journal of anatomy 2010 Feb;216(2): 177-83

 

10. Zaidel D.W. Neuropsychology of Art: Neurological, Cognitive and Evolutionary Perspectives Hove, UK: Psychology Press, 2005