Marek Rogulski

Ready Mades Duchampa - jako "Nowa Jednostka Myślenia"

fragmenty pochodzą z pracy magisterskiej obronionej na wydziale malarstwa PWSSP w Gdańsku w roku 1990.

W roku 1913 pojawił się w dziedzinie sztuki termin ready-mades. Powstał on w związku z wykorzystaniem przez artystę Marcela Duchampa gotowych przedmiotów - wyrobów przemysłowych - w celu wyrażenia nowej jakości artystycznej - jak sądzę, jakości celującej swym działaniem przede wszystkim w świadomość odbiorcy./.../

Faktem jest specyficzna ograniczoność naszych zmysłów, za pomocą których komunikujemy się ze światem, innymi bytami a także wyrażamy i odbieramy doznania natury artystycznej.
Uzmysłowienie sobie tych ograniczeń percepcyjnych jest, jak sądzę, korzystne dla świadomości - gdyż pozwala /mimo wszystko/ ujrzeć wiele zajmujących umysł ludzki spraw w szerszym kontekście, to z kolei pozwala na tworzenie jakby "nowej perspektywy" w problemach humanistyki, nauki czy też wreszcie artystycznych. Wspominam o tym gdyż uważam, że podobne zjawisko /w sensie otwarcia nowych obszarów pojęciowych/ zaistniało, gdy pokazane zostały ready-mades Duchampa - właśnie jako obiekty sztuki.

Fakt ten, będący swego rodzaju problemem, postrzegam jako wtargnięcie w strefy dotąd nietraktowane jako strefy sztuki - w moim rozumieniu, znajdujące się w potencjałach umysłowych odbiorcy - angażując jego świadomość i traktując ją jako magazyn wielu kodów. Nie bez powodu zatem artysta amerykański Jasper Johns określił ready mades Dychampa jako "nową jednostkę myślenia".

Poprzez ten jakby zabieg - czyli pojawienie się ready-mades, Duchamp sięga prowokacyjnie do intelektu, do obszarów psychiki jednostki jako do surowca sztuki, przez co ma ona szansę poszerzyć swe zdolności penetracji w dziedzinę sztuki.
Charakterystyczna jest intensywność z jaką, moim zdaniem abstrakcjoniści a zwłaszcza twórcy minimal-artu wykorzystali wnioski nasuwające się po poznaniu działaności Duchampa. Widzę ją jako korelacje wartości tkwiących w materii wykorzystywanej do tworzenia działa sztuki /przetwarzanej przez artystę tak, że dzieło pozostaje w sczególny sposób "otwarte" na odbiorcę/ jak i właśnie wartości postrzegania tkwiących w psychice jednostek komunikujących się z owym dziełem.

Znany z psychologii termin 'projekcji wyobrażeń' na zjawiska, osoby i przedmioty ma także zastosowanie w sztuce. Szczególna ta okoliczność powstaje przy kontakcie z pracami typu ready-mades. Pojawienie się ich ma również, moim zdaniem, jeszcze większe znaczenie, gdyż określają one w nowy sposób stosunek do dzieła wraz z jego /co nowe/ kontekstami społecznymi, kulturowymi i - co istotne, unaoczniają związek dzieła z czasem i miejscem, w którym powstaje.
Niewątpliwym echem zjawiska jakim były w dziedzinie sztuki obiekty ready-mades, było nowe podejście artystów do problemu obrazu czy rzeźby./.../ W związku z pracami takimi artystów jak Mondrian i Malewicz, pojawia się stwierdzenie o 'brzemiennym w nieobecność kwadracie', stwierdzenie obrazujące nowe podejście niektórych artystów do istoty zajmującej ich sztuki, jednakże dopiero działaność Duchampa ukazała w pełny sposób nowy stosunek do rzeczywistości sztuki i jej funkcji, jak też do samego artysty.

Ten problem stał się, w moim mniemaniu, wyznacznikiem wielu następujących z czasem działań artystycznych. /.../ Zauważyć też można, że funkcjonowanie wielu dzieł sztuki nowoczesnej odbywa sie dzięki temu, że istnieje pewien umysłowy /intelektualny/ uklad odniesienia, jakim jest zastana przez artystę konkretna sytuacja świadomości odbiorcy. Dzięki temu zaistniał np: Pop-art./.. Fakt jakim było wystawienie a później uznanie, gotowego, przemysłowego przedmiotu za dzieło sztuki, był znaczący właśnie przez owo otwarcie "przestrzeni" umysłowej./.../

W świetle takiego ujęcia myślowego, ukazuje się nam nowy rodzaj funkcjonowania dzieła artystycznego, w ktorym ważne jest nie tylko to co ono wyraża przez zawarte w nim znaki, ale samo w sobie jest znakiem funkcjonującym w rzeczywistości /jak najszerzej pojmowanej/. W tym świetle, wszystkie dzieła artystyczne zaczynają nabierać właściwego im znaczenia całościowego - jako zespół znaków, jako swoisty tekst. Taki tekst, jakim jest zgrupowanie dzieł, pozwala dojrzeć i wniknąć pełniej w rodzaj energii, jaką twórca nasyca swoje dzieła, a które właśnie poprzez zestawienia ukazują swą nową jakość. Jakże często tkwi ona już w samej ideii artystycznej mobilizującej artystę do działania./.../